Wprowadzenie do Summerhill
Gdybyśmy, jako społeczeństwo, zaczęli traktować dowolną grupę ludzi w sposób, w jaki traktujemy dzieci, byłoby to jawne łamanie praw człowieka. A jednak prawa dziecka do samostanowienia, decydowania o najważniejszych dla niego kwestiach, prawo do szacunku i swobodnego wyrażania zdania łamane są co dzień. Robi tak cały świat, a sprzyjają temu: społeczne oczekiwania i stereotypy, przestarzały system edukacyjny i autorytarne nurty rodzicielstwa.
Na szczęście, coraz więcej rodziców i pedagogów widzi potrzebę zmiany. Szukają oni alternatywnych sposobów wychowywania i edukowania dzieci, by dać im możliwość pełnego rozwinięcia wszystkich talentów oraz stworzyć przestrzeń do realizacji własnego planu na życie.
Jedną z takich alternatyw jest demokratyczna (lub wolna) edukacja. Istnieje wiele modeli szkół demokratycznych we wszystkich zakątkach ziemi: od Izraela po Japonię, od Nowej Zelandii i Tajlandii po Stany Zjednoczone.
Najstarszą i najsłynniejszą z nich jest Summerhill, mieszcząca się na wschodnim wybrzeżu Anglii w Leiston.
Początki szkoły Summerhill
Szkoła Summerhill została utworzona w 1921 roku, przez A. S. Neilla, w czasach, kiedy prawa jednostki były mniej szanowane niż obecnie. W większości domów dzieci bito, a podstawowym narzędziem wychowawczym była surowa dyscyplina.
Założenia, na których oparty jest system Summerhill – wolność i samorządność oraz prawo do decydowania dzieci o sobie – sprawiły, że szkoła zmagała się przez ponad osiemdziesiąt lat z presją środowiska. Dziś Summerhill jest sprawnie prosperującą społecznością demokratyczną, a jej przykład pokazuje, że gdy pozwoli się dzieciom być sobą, stają się one pewne siebie, tolerancyjne i liczące się z innymi.
Summerhill jest najbardziej znaną placówką na świecie, która wywarła wpływ na praktykę edukacyjną w wielu szkołach i uniwersytetach. Ruch edukacji demokratycznej przeżywa obecnie międzynarodowy rozkwit. Wiele szkół tworzonych jest na podstawie filozofii A. S. Neilla, a także dzięki inspiracjom jego książkami.
Społeczność Summerhill
Summerhill jest społecznością liczącą około stu osób. Większość to dzieci w wieku pomiędzy 5 a 18 rokiem życia. Resztę stanowią nauczyciele, opiekunowie i pracownicy. Szkoła mieści się w dużym wiktoriańskim domu, do którego przynależy rozległy teren. Summerhill oddalona jest o dwie mile od wschodniego brzegu Suffolk.
Większość dzieci w czasie semestru mieszka w internacie, pozostali uczniowie przychodzą na lekcje. Zazwyczaj, kiedy młodsi uczniowie dorastają, wolą spać w szkole. Summerhill jest placówką koedukacyjną i cieszy się z różnorodności uczniów z całego świata.
Oferta i wybór w Summerhill
W szkole dostępny jest szeroki wybór przedmiotów, do poziomu GCSE i powyżej niego (*angielskie państwowe egzaminy dla uczniów w wieku 16 lat). Na początku każdego semestru starsi uczniowie zapisują się na zajęcia i przygotowywany jest plan lekcji. Mimo to nie ma żadnego przymusu uczestniczenia w nich.
Oprócz zorganizowanych zajęć, uczniowie mają wolny dostęp do pracowni plastycznej, stolarskiej i komputerowej.Jest tu także przestrzeń, gdzie dzieci mogą przebywać, bawić się, prowadzić życie towarzyskie, grać w gry, być twórcze itp. Dorośli nie organizują dzieciom czasu, to one same tworzą zajęcia dla siebie. Tak więc sport, zabawy i inne formy aktywności inicjowane i realizowane są przez dzieci i dorosłych, zależnie od potrzeby.
Pracownicy spotykają się każdego dnia, aby porozmawiać o bieżących sprawach i problemach. Lista Nadzwyczajnej Uwagi służy nowym uczniom, a także tym, którzy mogą mieć problem z nauką. Pracownicy biorą pod uwagę różne działania, które pomogą dziecku w zdobywaniu wiedzy. Na przykład, jeśli dziecko boi się gwarnej sali lekcyjnej, można zaoferować mu lekcje indywidualne. Tak jest też w przypadku uczniów uczących się bardzo szybko i bardzo wolno. Uczniowie, jeśli chcą, mogą podejść do egzaminów. Większość zdaje niektóre przedmioty z GCSE przed opuszczeniem szkoły, niektórzy wolą nie podchodzić do żadnego egzaminu.
Ważnym aspektem życia w Summerhill jest prawo do zabawy. Lekcje są nieobowiązkowe. Nie ma presji autorytetu dorosłych ani podporządkowywania się ich poglądom, mimo że sama społeczność wymaga od każdego rozsądnego i odpowiedzialnego zachowania. Znęcanie się nad słabszymi, wandalizm czy zachowania antyspołeczne rozstrzygane są przez demokratycznie wybranych rzeczników praw obywatelskich, lub przez całą społeczność w trakcie codziennych spotkań.
Do szkoły przynależy 12 akrów terenów zielonych, gdzie można jeździć na rowerze, budować szałasy, wspinać się na drzewa, palić ogniska, biwakować oraz swobodnie bawić. Jest tam także odkryty basen, kort tenisowy, boisko sportowe, boisko do koszykówki, a w budynku stół do tenisa.
Zimą i wiosną funkcjonuje, wybierany przez całą społeczność, Komitet Towarzyski, który organizuje zabawy popołudniowe i wieczorne. Są to, m.in. podchody, gry słowne i planszowe, działania spontaniczne, opowiadanie historii, wycieczki do kina.
Społeczność szkolna Summerhill
Summerhill jest społecznością radosną i troskliwą, która zdaje sobie sprawę z tego, jak ważne jest wyrażanie emocji i uczenie się poprzez uczucia. Pomiędzy jej członkami panuje szczerość i otwartość. Pracownicy nie używają autorytetu dorosłych, nie narzucają własnych wartości i nie rozwiązują problemów dzieci. Wszelkie kwestie sporne rozstrzygane są przez poszczególne osoby z pomocą przyjaciół, rzeczników praw obywatelskich lub całej społeczności podczas spotkań.
Szkoła ma program pomocy potrzebującym. W Summerhill wyznacza się także osobę do kontaktów zagranicznych oraz komitet uczniów, którzy regularnie biorą udział w konferencjach, programach dotyczących praw dziecka, warsztatach w szkołach i na uniwersytetach. Szkoła stara się także umożliwić jak największej ilości osób odwiedzenie Summerhill i zobaczenie wyjątkowego systemu w praktyce.
Poczucie wspólnoty w szkole jest bardzo silne. W pewnym sensie jest to oczywiste, gdyż sto osób mieszka wspólnie przez ponad pół roku. Tak silna więź wytwarza się przede wszystkim dlatego, że zarówno uczniowie, jak i pracownicy uważani są za równych członków społeczności. Wszyscy są równouprawnieni do pełnego uczestniczenia w szkole.
Nauczyciele, starsze i młodsze dzieci funkcjonują na tych samych prawach, co niezwykle korzystnie odbija się na ich wzajemnych relacjach. Hierarchia, choćby przyjazna i nieformalna, nie wykształci nigdy takiej swobody i bliskości, jaka łączy równoprawnych członków społeczności.
Zebranie Szkolne jest tym, co sprawia, że równość jest prawdziwa, a nie tylko teoretyczna. Na przykład każdy wie, że te same sankcje mogą dotknąć zarówno ucznia, jak i pracownika, oraz że wnoszenie przez nauczyciela sprawy przeciwko uczniowi nie oznacza, że ma on większe prawdopodobieństwo wygrania. Startuje on z tej samej pozycji, co uczeń.
W rezultacie wszyscy członkowie Summerhill mają silne poczucie solidarności ze szkołą. A społeczność stanowią bardzo różni ludzi: poza różnicą wieku, są tu osoby różnych wyznań, kultur i narodowości. Do Summerhill przyjeżdżają uczniowie, m.in. z: Francji, Niemiec, Polski, Holandii, Izraela, Szwajcarii, Stanów Zjednoczonych, Korei, Tajwanu. Brytyjczycy stanowią mniej niż połowę uczniów.
Nie wszystkie dzieci w Summerhill od razu dostosowują się do systemu szkoły. Uczeń buntujący się – zazwyczaj jest to nowy uczeń – zachowuje się w sposób destrukcyjny: łamie wiele pisanych i niepisanych zasad społeczności, powodując zamieszanie.
Interesujące jest to, że buntownicze dzieci to zazwyczaj uczniowie, którzy trafili do Summerhill z konwencjonalnych szkół. W ten sposób odreagowują konieczność podporządkowania się autorytarnej strukturze, z które przyszli, ponieważ kiedy w niej tkwili, żaden bunt nie był możliwy. Praktyka edukacji demokratycznej pokazuje, że po pewnym czasie ludzie ci uspokajają się i zaczynają korzystać z wolności, jaką daje Summerhill.
Przyszłość szkoły Summerhill
Szkoła Summerhill nieustająco potwierdza, że w wolność w edukacji jest możliwa i bardzo potrzebna.
Szkoła planuje nadal dzielić się z innymi szkołami z całego świata swoim długim i unikalnym doświadczeniem. Członkowie kadry szkoły są regularnie zapraszani do prowadzenia wykładów i prelekcji na całym świecie. Gościli w wielu krajach od Japonii, Korei Południowej przez Niemcy, Włochy, Grecję, Hiszpanię, Portugalię, aż po Brazylię. Entuzjastyczny odbiór ich idei odzwierciedla rosnące uznanie szkoły jako drogowskazu w edukacji, która stawia ucznia w centrum.
W sierpniu 2022 roku odbył się festiwal z okazji 100 lecia szkoły.
